شێعر کەڵهۆڕی ۴

په ری خان  


زوون له وه ر خرخاڵ له ده س گوڵی هابان سه روه نی

ماشته ی له مه خمه ڵ کرده وه ر خوه زیه و وه حاڵ خاوه نی


سقانم میل سه رمه دان چه وم وه سرمه ی قه ی چه وی
مانی نه قاشی کردیه گوڵه یل نه خش داوه نی


برام بودن وه نه زر ئه و مانگه شه وه یل سوخمه یه
وه له رز له رز سوخمه گه ی نازار په سا مه شکه ژه نی


ئی بو شه ماڵه چو خوه شه بوکام خودا لایق دیه
هه م کام په ریخانه خودا له سه ر په سا له چگ که نی؟


سوفی له دین ده رچی منم پیته خه نه ی خاسو گه نم
به و لارو له نجه دی به سه دی که م بکه بزگه خه نی


سه راو ڕیه گه لیم گردیه و پا ناسه ناوکانی سه راو
نازار ت زیو پایلد بشور وه خته م بمرم له تیه نی

ادامه مطلب ...

ئیمپراتۆرییه‌کان

ده‌وڵه‌تی حه‌سنه‌وی

کورد له‌ سه‌رده‌می ئایینی ئیسلامیشدا له‌ خاکی کوردستاندا چه‌ند ده‌وڵه‌تێکی جیاوازی دامه‌زراندووه‌. به‌پێی باری ئه‌و ده‌مه‌ ئه‌وانه‌ ده‌وڵه‌تی هه‌رێمی بوون و له‌ ژێر سه‌رۆکایه‌تیی هه‌ندێک خێزاندا بوون.

به‌داخه‌وه‌ کورد له‌و کاته‌دا نه‌یتوانی له‌ سه‌رانسه‌ری کوردستاندا ده‌وڵه‌تێکی مه‌زن و ناوه‌ندی دامه‌زرێنێ. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش بوو چه‌ند ده‌وڵه‌تێکی هه‌رێمی دامه‌زرا. له‌ باشووری کوردستاندا، له‌ شاری "جیبه‌ل" خانه‌دانێکی کورد به‌ ناوی "حه‌سنه‌وی"یه‌وه‌، هێزی خۆی ڕێک خست و له‌ ساڵی 941ی پاش زاییندا سه‌ربه‌خۆییی خۆی ئاشکرا کرد. به‌ره‌به‌ره‌ سوپا و ده‌وڵه‌تی پێش خست و شاری هه‌مه‌دان، مه‌هاباد، کرماشان و شاره‌زوور که‌وتنه‌ ناو سنووری ده‌وڵه‌تی حه‌سنه‌وییه‌وه‌. ده‌وڵه‌تی حه‌سنه‌وی پاره‌ و پووڵیشی هه‌ڵکه‌ند و سیستێمی ئابووریی ناوه‌ندیی پێک هێنا. له‌ کوردستاندا ڕێگاوبان و ئاواییان دروست کرده‌وه‌. ده‌وڵه‌تی حه‌سنه‌وی تاکوو ساڵی 1014 ده‌سه‌ڵاتی هه‌بوو.

ده‌وڵه‌تی شه‌دادی

له‌ ساڵی 951ی پاش زاییندا سه‌رۆکی تیره‌ی ڕه‌وادی، محه‌مه‌د شه‌دادی ده‌وڵه‌تی شه‌دادیی کوردی دامه‌زراند و سنووره‌که‌یشی، له‌ شاری ڕه‌واندزه‌وه‌ تاکوو شاری گه‌نجه‌ ـ ئازه‌ربایجانی سۆڤێتی ـ ده‌کشا.

له‌و کاته‌دا له‌ ڕۆژه‌ڵاتی کورستاندا ده‌وڵه‌تی شه‌دادی و له‌ ڕۆژاوای کوردستاندا ده‌وڵه‌تی مه‌روانی و له‌ باشووریشدا ده‌وڵه‌تی حه‌سنه‌وی هه‌بوون. ئه‌م سێ ده‌وڵه‌ته‌ی کورد، هه‌موو هاوده‌می یه‌کتر بوون. له‌ سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی شه‌دادیدا، ژیانی کولتووری و هونه‌ری زۆر پێش که‌وت.

ادامه مطلب ...

زبان کردی

زبان شناس بزرگ بریتانیا ″ هنری سویت ″ می گوید : ″ زبان ، وسیله بیان عقاید و افکار با استفاده از اصوات موزون است . ″ برنارد بلوچ و جورج . ل . تراگر″ زبان شناسان آمریکایی نیز در تعریف خود از زبان می گویند : زبان ، سیستمی از علایم است که گروهی از انسانها بر سر استفاده از آن به توافق رسیده اند . شیرازی نیز در ″ فرهنگ محیط ″ می گوید : زبان مجموعه اصواتی است که هر ملت ، مقصود خود را با آن بیان می نماید .

زبان شناسنامه هویت ملتهاست ، به بالندگی می رسد ، رشد می کند ، متحول می شود ، در زمان ها و مکانهای مختلف دگرگون می شود و در اثر اختلاط فرهنگ های گوناگون تغییر می کند .

با نگاهی به شاخه های زبان های مستقل در جهان می توانیم جایگاه زبان خویش ( زبان کردی ) را در میان این زبان ها مشخص نماییم . بی شک زبان کردی از یکی از دو شاخه اصلی به وجود آمده است .

ادامه مطلب ...

تاریخ ایل کلهر

                  تاریخ مختصر ایل کلهر از ابتدا تا مشروطیت 

 

پس از فروپاشی امپراتوری ساسانیان و ورود اعراب مسلمان به ایران مناطق غربی معبر ورود آنها به داخل سرزمین های ایران بود.هرچند ازاین زمان تاابتدای حکومت صفویان از کلهر ها سخنی به میان نیامده است،ولی ازکردها که سلسه هایی در شمال غربی وغرب ایران وموصل والجزیره ودیاربکر تشکیل داده اند در تاریخ نامبرده شده است.ایل کلهر بدون شک در قالب کلی کرد دراین زمان مصدر کارهایی بوده و اقدامات وسیعی در عرصه سیاست و جنگ ها انجام داده است که به دلیل نداشتن تارخ نگارش یافته بر ما معلوم نیست.


ادامه مطلب ...

شێعر کەڵهۆڕی ۳

 خوه شا  وه حالد که‌له‌شیر

ئرا ئقبالد که‌له‌شیر

نه برنج و ره وغه ن سینی

نه چادر که ن که ن سینی

نه کوشک و نه قلا سینی

نه ئه له نگوو تلا سینی

خوه شا  وه حالد که‌له‌شیر

ئرا ئقبالد که‌له‌شیر

ادامه مطلب ...

آشنایی با هوره

هوره نجوای عاشقانه کردها

   هوره رودخانه پر رمز و راز کلمه است ، جاری شده از اعماق قرون و نهفته در سینه گرم نسلی که اکنون می‌رود تا در شلوغی آهنگهای جاز و راک گم شود. هوره نبض تاریخ این سرزمین است ، لالایی و زبان مشترک زاگرس با درختهای سربه فلک کشیده بلوط و مردمانی به زلالی چشمه‌های کوهپایه. در سرایش هوره کلمات به نرمی و در چینشی مروارید گونه به آرامی بر زبان جاری می‌شوند و داغ و درد و غریبی و شکوه از روزگار را نهفته در لا به لای خود به ذهن شنونده می‌بخشند.

   هوره آواز زمزمه‌گونه و با ریتم سنگین و کشداری است که خواننده ، شعرها و ابیات کردی را در این شیوه می‌خواند. این در حالی است که در دوره‌های گذشته مضمون ابیات مذهبی بوده و هوره سرایان بیشتر به آواز کردن آیات کتب آسمانی یا آموزه‌های منظم مذهبی پرداخته‌اند اما امروزه مضمونی عاشقانه دارد. کردهای منطقه غرب و بویژه ایلام از دیرباز در شادی و غم و هنگام وقوع رویدادهای تاثیرگذار از جمله غربت ، از دست دادن عزیزی و یا در خلوت عاشقانه خود شروع به خواندن هوره و درددل با ذات مادرانه طبیعت و ذکر ستایش گونه اهورامزدا می‌کردند.

ادامه مطلب ...

ئـیـمـپـراتـۆریـی مـاد

ئـیـمـپـراتـۆریـی مـاد

پێشه‌کی  

له‌ ئاخر و ئۆخری سه‌ده‌ی هه‌شته‌می پێش له‌ زایین هۆزێکی ئازای ئاریایی له‌ ڕیزه‌ چیاکانی زاگرۆس سه‌ری هه‌ڵدا و خه‌ڵکانی ئه‌و ده‌مه‌ی دانیشتووی زاگرۆس که‌ بریتی بوون له‌ گۆتییه‌کان، لۆلۆییه‌کان، کاسییه‌کان، هۆرییه‌کان و هتد نه‌یانتوانیبوو به‌رگه‌یان بگرن و ئاخری له‌ ناوی ئه‌واندا توابوونه‌وه‌. ئه‌م خه‌ڵکه‌ نوێیه‌ "ماده‌کان" بوون (باپیره‌ی کوردانی ئه‌وڕۆکه‌) که‌ پاشتر توانییان ئیمپراتۆرییه‌کی مه‌زن پێک بێنن.    

ئاخۆ ماده‌کان که‌ پاتشاکانیان بریتی بوون له‌:  

1ـ دیاکۆ (708 تا 655ی پ. ز.) 53 ساڵ ده‌سه‌ڵاتداری.   

2 ـ فرۆرتیش (655 تا 633ی پ. ز.) 22 ساڵ ده‌سه‌ڵاتداری. 

3ـ هوخشته‌ر (633 تا 584ی پ. ز.) 49 ساڵ ده‌سه‌ڵاتداری. 

4ـ ئاستیاگ (584 تا 550ی پ. ز.) 34 ساڵ ده‌سه‌ڵاتداری.  

کێ بوون و له‌ کوێوه‌ هاتن؟ چییان کرد و چۆن له‌نێو چوون؟  

 

ادامه مطلب ...

هویت و زبان کردی در کرمانشاه

چرا عده ای از مردم کرمانشاه فارسی حرف میزنند؟ چرا هوییت و زبان کردی در کرمانشاه رو به نابودی میرود؟ کمبود و ضعف؟ شیعه یا سنی ؟ چرا والدین کرد با بچه هایشان فارسی حرف میزنند؟؟؟ و صدها ایا و چرا و اگر و افسوس های دیگر...

ادامه مطلب ...

دەنگ مەسعوود عەزیزی

هیول مل بەرز بی ئێیمان                    یار

سەروێین                                        دیوەت خان کەلهر

ریوار شەو