کرماشان

                                              کرماشان
ناو: شار کرماشان له زه مان فه رمانرویی گوتی و کاسیه کان ناوی "ئه لیپی'' بووه. له زه مانی هخامه نشیه کان ناوی '' کامبادن" کارمیسین"کارمیشین" کرمیشین'' کرمینشان'' بووه. بووچونێک تر ئه ڵێ ناوی ''کرمانجان'' یا ''کرمانژان'' بووه. بووچوونێکیش ئه ڵێ ناوی ''گه رمه شین'' بووه. هه ندێک تر ئه ڵێن ناوی"کار- مای- سیای" بووه، به واتای" شوێنی پیروزی ماده کان''.
شوێن: کرماشان ناوی شار و هه روه ها پارێزگا و ناوچه یکی پڕ ئاپووره و به ربڵاوی کوردنشینه. لێره دا ته نیا باسی شاری کرماشان ئه که ین. ئه م شاره له هاوسایی شاره گه وره کانی "سنه دژ" هه مه دان"خوڕم ئاوا" و "ئیلام '' و له روژئاوای ئێران جێگرتوه.
زوان: زوانی خه ڵکی کرماشان کوردی باشوره به شێوه زاری "که لهوڕی_ لکی........'' . به داخه وه به هۆی گه وره ی  و گرنگی ئه م شاره کوردنشینه ، ده سه ڵات له زه مانی ره زاخانه وه ده ستی کردوه به سڕینه وه  و گۆڕانی مێژوو و فه رهه نگ و زوان وبه گشتی ناسنامه ی خه ڵکی کرماشان و تا راده ێکیش سه رکه وتو بووه. ئێستا هه ندێک له دایک و باوکانی کرماشانی له ته ک مناڵه کانیاندا فارسی قسه ئه که ن. و له ناسنامه ی کوردی دایده بڕن، ئه وانه هه رگیز به فارسیش نابن وبه ناسنامه یکی سه رگه ردان و به بێ ناسنامه یی ئه ژین.
ئاپووره: گه وره ترین شاری کوردنشین کرماشانه. به پێ سه رژمێری ساڵی  1385 ئاپووره ی ئه م شاره نزیک 800 هه زار نه فه ر بووه، و تا ئێسته نزیک یه ک ملوێن.
مێژوو: مێژووی کرماشان به هۆی جێ گرتن له دڵی چیاکانی زاگروس  و هه بوونی ئاوی بارین و چه م و کانی فره وان و خاکی به پیت و نزیکی به سه رزه وینی "به ێن چه مان" زۆر کونه.  له سه ر دروس بوونی کرماشان چه ن بووچوون هه یه. به ڵام زۆربه ێان پێش 2 هه زار ساڵ به رله ئێستیا دیاری ده که ن. ئه م شاره له ده ورانی هخا مه نشیه کاندا ناوه ندی ده سه ڵات بووه. له و کاته وه شاری کرماشان بره وی ئابووری و رامیاری زۆری له ناو خه ڵک و شاکاندا بووه. له کاتی هێرشی سپای عه ره به موسڵمانه کان کرماشان به تواوی خاپور کرا و خه ڵکی کوژران و ئاواره بوون.(ساڵی 640ز). جاری دوهه م به هوی هێرشی سپای مغول دیسان کرماشان کاول کرا و خه ڵکی کوژران ئاواره بوون.(ساڵی 1220ز).
ئایین: له م بواره دا کرماشان فره ده وڵه مه نده. له کرماشان موسڵمانی شێعه و سونی، یارستانی( به جێماوه ی زه رده شته کان)،که لیمی و مه سیحی هه ن.
شوێنه مێژوویه کان: په یکر و به رده نووسراوه کانی ''بێستون''، ئه گه ڕێته وه بو ده ورانی هخامه نشیه کان، و له گرینگترین به ڵگه نامه مێژوویه کانی دنیاس.'' تاقی وسان'' له زه مانی ساسانیان دروس بووه. به رده نووسراوه کانی ''نه چیرگه ی خه سره وپه روێز'' له نزیکی تاق وسان . و ....
جوانیه سروشته کان: ئه شکه وتی "پڕئاو" له کێفی "پڕئاو" گه وره ترین ئه شکه وتی ئه ستونی دنیاس. و ها  له 12 کیلومتری شاری کرماشان.
بارودوخی کۆمه ڵگا: ئه م شاره وه ک ئه و شاره کوردنشینه کانی تر له بواری پشه سازیدا زۆر دواکه وتوه.، فره ێک له خه ڵکی شار بێکارن  و بێکاری و نه داری بووه سه هۆی نه خۆشیه کانی کۆمه ڵگا وه ک"ئیعتیاد"دزی" شه ڕی شه قام"مامڵه به ماده هوشبه ره کان و ....    . فره ێک له خه ڵکی شار بو به ده سهێنانی کار و داهات، ئاواره ی شاره کانی تر وه ک تاران و ئسفه هان و به ندر عه باس... بوون.

سه رچاوه کان:

کورد و کوردستان   موحه مه د ئه مین زه کی به یک

وشه نامه ی ده خودا         

ئێران له ئاسوی مێژوو.  ن: جورج کامرون   و: حه سه ن ئه نوشه                                                

                                                                                                                        زاهێد قادرمه رزی

له رۆژنامه ی دیدگا چاپ کراوه

قادرمه ز

ای  قادرمه رز _ قاگرمه ز _ قاگرمه رز

شوێن: ئاوای قادرمه رز به شێوه زاری خه ڵکی گوند قاگرمه ز یا قاگرمه رز، ها له 20 کیلومتری باشوری روژئاوای شاری دێولان دا. شاری دێولان( به هه ڵه دهگلان چون ناوێ ناوی شوێنه کان له زمانی تردا بگوڕدرێ) له 40 کیلومتری باشوری روژهه ڵاتی شاری سنه دژ(سنندج) و 90 کیلومتری باکوری کرماشان و 130 باکوری روژئاوی شاری هه مه دان جێ گرتوه.

ئاپۆره: ئه م گونده سه د ماڵه به ئاپوره ی پانسه د که س. هه روه ها هه ندێک له خه ڵکی ئاوای بو گونده کان  (گردمیرانی گه وره_ سادق ئاوا)  و شاره کانی  ده ورو به ر( دێولان _ سنه دژ) رۆیشتن، بو به ده سهێنانی زه وی و زار و کار و به گشتی داهاتی باشتر.

کار و داهات: خه ڵکی قادرمه رز خه ریکی وه رزێڕی و ئاژه ڵدارین ، به ڵام چون زه ویه کان که م و فره تر ده ێمن، داهاتیان به ئه ندازه ی پێویست نیه. هه ر بو ئه وه یش زۆربه ی پیاوان و کوڕانی گوند وه ک فره یک له کورده کانی تر له تاران کرێکاری ئه که ن، هه ر له مناڵی پولی دو و سێ تا پیره پیاوی شه ست و هه فتاد ساڵ. خوێنه وار و خوێندکاران له کاتی پشوه کاندا، وه ک نیوه ساڵی خوێندن و جێژنی نه ورۆز وتاوسانان له تاران کرێکاری ئه که ن.

زانست: له کۆندا خه ڵکی ئاوایی بو فێر بوونی زانست و زانیاری بو شاری سنه و گونده کانی ده ورو به ر مه ریوان و کامیاران ئه چوون و له وێ وانه ی ئاینی یان ئه خوێند و زانیاری فێر ئه بوون. له و ئانه دا ته نیا وانه ی ئاینی ئه وتراوه یا له مزگه وت یا له ماڵی مامۆستا. له هه فتاد ساڵ له وه وبه ر وانه  وتن به پێشه نگی مامۆستا ''عه بدولحه مید قادرمه رزی'' له ئاوایی ده ستی پێ کرد. نووسه ر و هه ڵبه ستوان کاک ''ئه سه د قادرمه رزی'' سه د و په نجا ساڵ له وه وبه ر په رتوکه هه ڵبه ستی ''زمسانه به رزه ''ی نووسیوه. که له باره ی زمسانی سه ختی ناوچه ی دێولانه. پیاوان و ژنانی گه وره و زانا له م گونده هه ڵکه وتون، که ناتوانین ناوی هه موو ئه و گه ورانه لێره دا بهێنین. ئێسته قادرمه رزیه کان 2٤ دوکترا  30کارناسی باڵا  86 کارناس  67 خوێندکاری کارناسیان هه س که ژماره یکیان کچان و ژنانن. له پشت هه ر گه وره پیاوێک، گه وره ژنێک هه یه. ژنانی دێ وه ک زۆربه ی ژنانی کورد له ناو ره نج و زه حمه تی  فره دا له ناو نه داری و کێشه سه خته کاندا سۆزیان هه ر زۆر و بزه ێان گه شاوه بووه. دایکان و خۆیشکان و هاوسه ران ده وری فره ێان له پێشکه وتنی پیاوانی دێ گێڕاوه.

شوێنی پیرۆز: قادرمه رز ها له کنار کێوێکدا به ناو ''چگا'' یا ''چیا''. له سه ر چگا گۆڕی پیرێک هه س که لای خه ڵکه وه پیروزه، ره نگه بگه ڕێته وه بو پێش ئیسلام. چۆن خه ڵک پێ ئه ڵێن "پیرموراد" و پیر فره تر نازناوی زه ڕده شتیه کان بووه و ئه وان فره تر مردوه کانیان له سه ر کێوه کان ئه نێژت. خه ڵکی گوند بو گه یشتن به مورادیان ده چنه ئه وێ و نزا ئه که ن. له پایز و به هاری که م باران، ژنانی دێ ''بۆکه بارانه'' دروس ئه که ن وکچه ئازه وه کانی دێ  بوکه بارانه به ده م خوێندنی نزاوه ئه وه نه له سه ر چگا و له وێ سه ر خوێان په تی ئه که ن و بو باران بارین له پیر وخودا ئه لاڵنه وه.

گله یی:  گله یی زۆره ، لێره دا یه ک دانه ێان ناو ئه به م. ئه م ئاوایه به هه موو ئه و پێشه وه چوون وسه رکه وتنی دانیشتوانه که ی، جاده یکی چوار کیلومتری هه س که هیشتا خاکیه و قیرتاو نه کراه. ماشینه کان که متر بو ئه و جاده ئه چن و خه ڵک به زمسان و تاوساندا فره جار به پێ ئه و رێگه ئه چن. ئاخو کاربه ده ستان ئاوڕێک ئه ده نه وه  وه ک جاران!!!!

                                                                                                   زاهد قادرمرزی 

                              

چاپ کراوه

 

 

                              هه رچێکه س

                               هه رچێکه س

 

ریه   فره  بی،  ریه     لێم   گرتی           دنیای  روشن  لێم   تاریک     کردی

وه تێخ    چاوت    دڵمت       بڕی          هاوار      دڵم       ئاسمان       چڕی

مه ر گوناه کردم مه ر خراو  کردم         وتم   عاشقم   ئه ڕای    تو      ئه مرم

نه خوراک داشتم نه روژ و  نه شه و       وه یاد  تو   بیم   بیدار  بیم   یا    خه و

روژم هه ر شه و بی، شه وم تاریکتر      له  دووری    تو   و    یاد     بزه ی تر

تویشیار  گه مه ی   ناز    تو    هاتم       من    شاێک     بیم     ئێسته    وا  ماتم

وه فرت کرده  ره ش، وارانت تاڵ کرد     ئێواره  و  مانگت   له لێم    حه رام کرد

ریه که ی  فه رهاد پێم  دواره کردی     له جیای   جارێ  من   سه د  جار کوشتی

ئاه   ده رونم     کرماشان     سوزان     له هه ور   چاوت    نه واری     واران

مه ر تو خودای ،هه ر ده ی عه زابم      خوداگیان     ته وبه         بڕسه    دادم

وه   خاک    پاک   داڵاهو  قه سه م      وه   روگه ی  راس  گشت  یاران  قه سه م

گشت که سێ وتیاس هه ر که س فره س    وه لێ ئه ڕای من هه ر توی هه رچێکه س

 

                                     

                      زاهد قادرمرزی     

شمشاڵی شه که ت

زه مانێکه

 

خۆر و خاک و خۆزگه کانم

 

له ژێر باری بێ وێژدانیدان

 

دروێکیان به من سه لماند

 

که من کوڕی دوڕیانی مێژووم

 

 

ئێسته

له شه وی هه زاران ساڵه دا ونم و

 

به چاوانێک پڕ له وشکی

 

روبهرابردوراوستاوم

 

به له رزینی بیرم

 

به دودڵی

 

له و په ڕی خه ونه کانم

 

خه ڵوه تێک دروس ئه که م

 

 

له وێ

به لایه لایه ی دایکم و

 

ده نگی شمشاڵێکی شه که ت

 

به لێدانی دڵی خاک

 

سرودی نه سره وتن

 

له گوێ زه ویدا ئه خوێنم

 

 
له پای ته خته

له پولێک خالی له سه نده ڵی

 

ئایئازادی

 

بانترلهناویخودا

 

له سه ر ته خته ئه نووسم

 

به زمانێک ئاوێزان

 

له هه ور و مژ

 

به وشه ی سه رگه ردان

 

من دودڵی له روخساری

 

وه رزه کان لا ئه به م.

 

 

 

 

 

 

 

                     زاهد قادرمرزی       

 

هه ر سروه ێک

هه ر سروه یێک

 

    دێ

 

          نیشانه ی

 

                         به فر

 

                                 باران

 

                                             یا

  

                                                    وه رزێکی

 

                                                                  چاوه ڕییه.

 

 

 

زاهد قادرمرزی

یادی تو

تو

  دوورتر

     له هه ر مه وداێک

                 هه ر شوێنێک

                       سنووری دیواره کان

                                          دوورتر له

                                              وه رزی کاتژمێر

له پاڵ

        هه ر چرکه ێک بی

                               لێره دا

                                     له بوشای ئیمان

له هه وای

         هه ڵمداری وت ووێژ

                 له ناو زیخ وبه ردی وشه دا

                                      بیری داربه ڕوێکی ته نیا

به یادی تو

         ئاوێزان ئه گه ڕێ.

 

زاهد قادرمرزی      

                                                                                                                                                                              چاپ کراوه

 

قادرمه رز_ قادرمرز

 

 ئاوای  قادرمه رز _ قاگرمه ز _ قاگرمه رز

شوێن: ئاوای قادرمه رز به شێوه زاری خه ڵکی گوند قاگرمه ز یا قاگرمه رز، ها له 20 کیلومتری باشوری روژئاوای شاری دێولان دا. شاری دێولان( به هه ڵه دهگلان چون ناوێ ناوی شوێنه کان له زمانی تردا بگوڕدرێ) له 40 کیلومتری باشوری روژهه ڵاتی شاری سنه دژ(سنندج) و 90 کیلومتری باکوری کرماشان و 130 باکوری روژئاوی شاری هه مه دان جێ گرتوه.

ئاپۆره: ئه م گونده سه د ماڵه به ئاپوره ی پانسه د که س. هه روه ها هه ندێک له خه ڵکی ئاوای بو گونده کان  (گردمیرانی گه وره_ سادق ئاوا)  و شاره کانی  ده ورو به ر( دێولان _ سنه دژ) رۆیشتن، بو به ده سهێنانی زه وی و زار و کار و به گشتی داهاتی باشتر.

کار و داهات: خه ڵکی قادرمه رز خه ریکی وه رزێڕی و ئاژه ڵدارین ، به ڵام چون زه ویه کان که م و فره تر ده ێمن، داهاتیان به ئه ندازه ی پێویست نیه. هه ر بو ئه وه یش زۆربه ی پیاوان و کوڕانی گوند وه ک فره یک له کورده کانی تر له تاران کرێکاری ئه که ن، هه ر له مناڵی پولی دو و سێ تا پیره پیاوی شه ست و هه فتاد ساڵ. خوێنه وار و خوێندکاران له کاتی پشوه کاندا، وه ک نیوه ساڵی خوێندن و جێژنی نه ورۆز وتاوسانان له تاران کرێکاری ئه که ن.

زانست: له کۆندا خه ڵکی ئاوایی بو فێر بوونی زانست و زانیاری بو شاری سنه و گونده کانی ده ورو به ر مه ریوان و کامیاران ئه چوون و له وێ وانه ی ئاینی یان ئه خوێند و زانیاری فێر ئه بوون. له و ئانه دا ته نیا وانه ی ئاینی ئه وتراوه یا له مزگه وت یا له ماڵی مامۆستا. له هه فتاد ساڵ له وه وبه ر وانه  وتن به پێشه نگی مامۆستا ''عه بدولحه مید قادرمه رزی'' له ئاوایی ده ستی پێ کرد. نووسه ر و هه ڵبه ستوان کاک ''ئه سه د قادرمه رزی'' سه د و په نجا ساڵ له وه وبه ر په رتوکه هه ڵبه ستی ''زمسانه به رزه ''ی نووسیوه. که له باره ی زمسانی سه ختی ناوچه ی دێولانه. پیاوان و ژنانی گه وره و زانا له م گونده هه ڵکه وتون، که ناتوانین ناوی هه موو ئه و گه ورانه لێره دا بهێنین. ئێسته قادرمه رزیه کان 2٤ دوکترا  30کارناسی باڵا  86 کارناس  67 خوێندکاری کارناسیان هه س که ژماره یکیان کچان و ژنانن. له پشت هه ر گه وره پیاوێک، گه وره ژنێک هه یه. ژنانی دێ وه ک زۆربه ی ژنانی کورد له ناو ره نج و زه حمه تی  فره دا له ناو نه داری و کێشه سه خته کاندا سۆزیان هه ر زۆر و بزه ێان گه شاوه بووه. دایکان و خۆیشکان و هاوسه ران ده وری فره ێان له پێشکه وتنی پیاوانی دێ گێڕاوه.

شوێنی پیرۆز: قادرمه رز ها له کنار کێوێکدا به ناو ''چگا'' یا ''چیا''. له سه ر چگا گۆڕی پیرێک هه س که لای خه ڵکه وه پیروزه، ره نگه بگه ڕێته وه بو پێش ئیسلام. چۆن خه ڵک پێ ئه ڵێن "پیرموراد" و پیر فره تر نازناوی زه ڕده شتیه کان بووه و ئه وان فره تر مردوه کانیان له سه ر کێوه کان ئه نێژت. خه ڵکی گوند بو گه یشتن به مورادیان ده چنه ئه وێ و نزا ئه که ن. له پایز و به هاری که م باران، ژنانی دێ ''بۆکه بارانه'' دروس ئه که ن وکچه ئازه وه کانی دێ  بوکه بارانه به ده م خوێندنی نزاوه ئه وه نه له سه ر چگا و له وێ سه ر خوێان په تی ئه که ن و بو باران بارین له پیر وخودا ئه لاڵنه وه.

گله یی:  گله یی زۆره ، لێره دا یه ک دانه ێان ناو ئه به م. ئه م ئاوایه به هه موو ئه و پێشه وه چوون وسه رکه وتنی دانیشتوانه که ی، جاده یکی چوار کیلومتری هه س که هیشتا خاکیه و قیرتاو نه کراه. ماشینه کان که متر بو ئه و جاده ئه چن و خه ڵک به زمسان و تاوساندا فره جار به پێ ئه و رێگه ئه چن. ئاخو کاربه ده ستان ئاوڕێک ئه ده نه وه  وه ک جاران!!!!

                                                                                 زاهێد قادرمه رزی

 

 

خۆشتم گه ره ک

خۆشتم گه ره ک

                ئه گه ر

                            نگات

                               له باوشی

                                           چرکه کان

له به ر چاوی

               خۆر

                 له به ر ماڵی

                               خه ێاڵم

                                         راببورێ

     ئه و رۆژانه

              من له خودا

                         قه رز ئه که م.

 

زاهد قادرمرزی

چاپ کراوه

چیروکی  ئاشنابوونت

چیروکی ئاشنابوونت

              له دهم په رچینی شاهێده وه

                                         ده م به ده م

                                                     باخان

                                                            گه ڕا

هه موو گیانم

                زامداره

                        ئه وه نده

                                  دڕک و داڵ

                                           ئه شقیان پێکا

 

 

 

 

                                          

زاهد قادرمرزی   

                                            
                                                                                                                چاپ کراوه

 

دارێک

دارێک

     له به رماڵتانه

         هه موو رۆژێک

                تێر تێر

                   ئه گرێ

                         بو
نگاکانی شه که ت
   کاتێ

         ده ست به یه قه ی
           په نجه ره ی به سراو
ئه بن         

 

               و

                   به چاوانی ته ڕ

                          خه و یان  ئه باته وه     

 

 

                                           زاهد قادرمرزی

 چاپ کراوه